"Επιτροπή ΠΡΕΒΕΖΑ 1821-2021 «ΙΣΤΟΡΙΑ-ΜΝΗΜΗ-ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ»
Υπό την Αιγίδα της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής για την UNESCO
Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΡΕΒΕΖΑ 1821-2021, ΙΣΤΟΡΙΑ - ΜΝΗΜΗ - ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, στην προσπάθειά της να αναδείξει την ιστορία του τόπου μας, αλλά και να προβάλει σημεία της περιοχής μας που έχουν ιδιαίτερη ιστορική σημασία, σε συνεργασία με την τοπική κοινότητα Ριζών, διοργάνωσε την Κυριακή 11/7/21 μια τελετή μνήμης, προκειμένου να τιμηθεί, ένα ακόμη ολοκαύτωμα των Σουλιωτών.
Αρχικά τελέστηκε Τρισάγιο υπέρ των ψυχών των θυμάτων, από τον εφημέριο της κοινότητας. Στη συνέχεια, εκ μέρους της επιτροπής, ο κύριος Τσώλης Ευάγγελος, περιέγραψε με λίγα λόγια το χρονικό του ολοκαυτώματος, ενώ από την επιτροπή και την τοπική κοινότητα, κατατέθηκαν δύο ανθοδέσμες από λευκά τριαντάφυλλα, όπως ταιριάζει σε γυναίκες και παιδιά.
Το χρονικό του ολοκαυτώματος
Στο χωριό Ριζά, που παλαιότερα λεγόταν Ρινιάσα, ενώ συνεχιζόταν η τρίτη πολιορκία του Σουλίου από των Αλή Πασά, είχαν καταφύγει με την άδειά του είκοσι οικογένειες σουλιωτών, που έφυγαν από το Σούλι, προκειμένου να γλιτώσουν από την πείνα που επέφερε η μακρά πολιορκία. Μεταξύ αυτών ήταν και η οικογένεια του Γιώργη Μπότση και της συζύγου του Δέσπως. Μετά την άλωση του Σουλίου, το 1803, ο Αλή Πασάς καταπάτησε όλες τις συνθήκες που έκανε με τους Σουλιώτες και τους κυνήγησε στην Πάργα, το Ζάλογγο και τη μονή Σέλτσου. Δεν ήταν λοιπόν δυνατόν να αφήσει ήσυχους και τους Σουλιώτες που βρισκόταν στη Ρινιάσα.
Όταν οι τουρκαλβανοί του Αλή Πασά έφτασαν στο χωριό, οι άντρες έλειπαν και εύκολα σκλάβωσαν τα γυναικόπαιδα. Η Δέσπω Μπότση όμως, κατέφυγε στον πύργο του Δημουλά μαζί με τις κόρες, τις νύφες και τα εγγόνια της, και ξεκίνησε πόλεμο εναντίων τους. Ήταν αδύνατο όμως οι γυναίκες και τα παιδιά, να αντισταθούν για πολύ, σε πάνοπλους στρατιώτες και έτσι προτίμησαν τον θάνατο από τη σκλαβιά και την ατίμωση, βάζοντας φωτιά σε ένα βαρέλι με μπαρούτι.
Σήμερα στο χωριό, υπάρχει μνημείο, για να θυμίζει την ανδρεία, το θάρρος και τον ηρωισμό τους. Το γνωστό δημοτικό τραγούδι περιγράφει γλαφυρά τον ηρωισμό της Δέσπως.
Αχός βαρύς ακούγεται, πολλά ντουφέκια πέφτουν.
Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι;
Ουδέ σε γάμο ρίχνονται, ουδέ σε χαροκόπι.
Η Δέσπω κάνει πόλεμο με νύφες και μ΄αγγόνια.
Αρβανιτιά την πλάκωσε στου Δημουλά την πύργο.
-Γιώργαινα ρίξε τα΄άρματα, δεν είναι εδώ το Σούλι
Εδώ είσαι σκλάβα του πασά, σκλάβα των αρβανίτων.
-Το Σούλι κι αν προσκύνησε, κι αν τούρκεψεν η Κιάφα,
Η Δέσπω αφέντες λιάπηδες, δεν έκανε, δεν κάνει.
Δαυλί στο χέρι-ν- άρπαξε, κόρες και νύφες κράζει:
-Σκλάβες Τουρκών μη ζήσουμε, παιδιά μ΄μαζί μου ελάτε.
Και τα φουσέκια ανάψανε και όλες φωτιά γινήκαν".
